کودتای 28 مرداد 1332 | آیت الله کاشانی و دکتر مصدق و نقش آن ها در کودتا

همانطور که در منابع تاریخی ذکر شده به وقوع پیوستن یکسری تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داخلی و خارجی بسترساز کودتای 28 مرداد شدند. از جمله عوامل داخلی می‌توان به ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 به رهبری دکتر مصدق اشاره کرد. ملی شدن صنعت نفت سبب شد تا دولت بریتانیا که منافع اقتصادی زیادی در ایران داشت، به شدت ناراضی شود و به دنبال راه‌هایی برای بازپس‌گیری کنترل نفت ایران باشد.

کودتای 28 مرداد 1332، یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران است. این کودتا نه تنها منجر به سقوط دولت دکتر محمد مصدق شد، بلکه تأثیرات عمیقی بر ساختار سیاسی و اجتماعی ایران گذاشت. نقش دو شخصیت برجسته یعنی آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی و دکتر مصدق در این کودتا بسیار مهم و تعیین‌کننده بوده است. هرچند که نظرات مختلفی در مورد میزان و چگونگی مشارکت این دو شخصیت سیاسی در کودتای 28 مرداد وجود دارد، اما نمی‌توان از اهمیت این شخصیت‌ها در فهم و تحلیل دقیق این حادثه چشم‌پوشی کرد.

زمینه‌های تاریخی کودتای 28 مرداد 1332

وجود تنش‌های فزاینده‌ای میان دکتر مصدق و محمدرضا پهلوی نیز بر این ماجرا بی تاثیر نبود. مصدق، با هدف کاهش قدرت شاه و افزایش اقتدار دولت، اصلاحاتی را در درون کشورآغاز کرد که مورد پذیرش شاه و حامیان سلطنتی او نبود. این تنش‌ها به مرور زمان منجر به یک بحران سیاسی عمیق در ایران شد.

علاوه بر این، در سطح بین‌المللی، جنگ سرد میان آمریکا و شوروی نیز بر این کودتا تأثیر گذاشت. گسترش کمونیسم در ایران در آن زمان یکی از نگرانی های دولت آمریکا بود که در این راستا آمریکا تصمیم گرفت از طرح بریتانیا برای سرنگونی دولت مصدق حمایت کند. همکاری آمریکا و انگلیس با هم در نهایت منجر به طراحی و اجرای کودتای 28 مرداد و طراحی عملیات آژاکس توسط سازمان سیا و سرویس‌های اطلاعاتی انگلستان شد. البته آن ها سال ها قبل در ایران شبکه هخای پنهانی ایجاد کرده بودند و در پشت پرده بر روی سیاست ایران تاثیرات زیادی داشتند. در ابتدا آن ها دست به عملیات روانی زیادی زدند و از این طریق به تضعیف دولت فعلی پرداختند.آن ها به تدریج توانستند شاه را با خود همراه کنند و فرمان عزل دکتر مصدق و به فرماندهی رسیدن سرلشگر زاهدی را صادر نمایند.

آیت‌الله کاشانی و کودتای 28 مرداد

آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های مذهبی و سیاسی آن دوره بود. او در سال‌های پیش از کودتا، به عنوان یکی از حامیان اصلی نهضت ملی شدن نفت و دکتر مصدق شناخته می‌شد. آیت الله کاشانی از نفوذ زیادی در میان مذهبیون و گروه‌های مردمی برخوردار بود و در ابتدا نقش مهمی در بسیج مردم برای حمایت از مصدق ایفا کرد.

اما روابط میان آیت الله کاشانی و دکترمصدق به مرور زمان به سردی گرایید. برخی معتقدند که اختلافات بر سر نحوه مدیریت کشور و قدرت سیاسی، به تدریج باعث شد تا آیت الله کاشانی از دکتر مصدق فاصله بگیرد. همچنین، در آن زمان شایعاتی مبنی بر همکاری آیت الله کاشانی با نیروهای کودتا مطرح گردید، هرچند که این ادعاها همواره مورد بحث و مناقشه بوده‌اند. برخی مورخان معتقدند که آیت الله کاشانی به دلیل نگرانی از گسترش نفوذ کمونیست‌ها در ایران و بی‌اعتمادی به سیاست‌های دکترمصدق، به صورت ضمنی از کودتا حمایت کرد.

نقش دکتر مصدق در کودتای 28 مرداد

دکتر محمد مصدق، رهبر نهضت ملی شدن نفت و نخست‌وزیر وقت ایران، از برجسته‌ترین شخصیت‌های سیاسی در تاریخ معاصر ایران می باشد. دکتر مصدق با رویکردی ملی‌گرایانه و با هدف پایان دادن به سلطه خارجی بر منابع طبیعی ایران، به خصوص نفت، تلاش‌های بسیاری انجام داد. ایشان توانست با ملی کردن صنعت نفت، حمایت گسترده‌ای از سوی مردم و گروه‌های سیاسی کسب کند.

با این حال، سیاست‌های دکتر مصدق به مرور زمان با چالش‌های بزرگی مواجه شد. یکی از این چالش‌ها، مخالفت شاه و دربار با اقدامات او بود. دکتر مصدق به دنبال کاهش قدرت شاه و ایجاد یک حکومت دموکراتیک بود که این مسئله با منافع شاه و حامیان خارجی او در تضاد بود. او در مقابل تهدیدات خارجی نیز ایستادگی کرد، اما در نهایت نتوانست در برابر فشارها و نقشه‌های کشورهای خارجی و مخالفان داخلی دوام بیاورد.

در روز 28 مرداد، مصدق با وجود تلاش‌های فراوان برای حفظ دولت خود، نتوانست از سقوط آن جلوگیری کند. پس از کودتا، او توسط نیروهای حکومتی بازداشت و به زندان محکوم شد، اما همچنان به عنوان یک قهرمان ملی در تاریخ ایران باقی ماند.